زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

ابراهیم حکیمی




ابراهیم حکیمی، ملقب به حکیم‌الملک، دولتمرد ایرانی دورهٔ قاجار و پهلوی که نخست وزیر ایران در چند دوره بود. وی مدتی نیز رئیس مجلس سنای ایران بود.


۱ - زندگی‌نامه


ابراهیم حکیمی‌ فرزند ابوالحسن حکیم باشی در سال ۱۲۵۰ (ه. ش) در شهر تبریز به دنیا آمد.
[۱] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۰۹، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.
[۲] دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۲۳۳، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
پدرش ابوالحسن حکیم باشی طبیب مخصوص مظفرالدین شاه بود که مانند دیگر ولیعهدان قاجار در تبریز به سر می‌برد.
[۳] علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۵، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
ابراهیم تحصیلات خود را نزد پدر آغاز نمود و سپس به مدارس آن زمان برای تحصیل علوم وارد شد. سپس برای ادامه تحصیل در رشته طب به تهران آمد و برای تکمیل درس خود به اروپا رفت و در دانشکده پزشکی پاریس به تحصیل خود ادامه داد.
[۴] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۱۰، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.


۲ - ملاقات مظفرالدین‌شاه با حکیمی


مظفرالدین شاه در سفری که به اروپا نمود، با ابراهیم حکیمی‌ ملاقات داشت. ابراهیم به جهت سوابق پدرش و هم‌چنین عمویش حکیم‌الملک که وزیر دربار آن زمان بود، توانست مورد عنایت شاه قرار گیرد و به عنوان پزشک مخصوص شاه، از همراهان و ملازمان شاه گردید و به ایران بازگشت.
[۵] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ص۷۲، تصحیح ذبیح‌الله علی‌زاده اشکوری، تهران، انتشارات فردوس، چاپ اول، ۱۳۸۴.
وی پس از فوت عمویش حکیم‌الملک که ولایت گیلان را در آن زمان به عهده داشت، ملقب به حکیم‌الملک گردید.
[۶] علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۴، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
ابراهیم حکیم‌الملک در دربار صاحب نفوذ بود و به جهت علاقه به افکار مشروطه‌خواهی، از مروجین این تفکر در دربار بود.
[۷] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ص۷۲، تصحیح ذبیح‌الله علی‌زاده اشکوری، تهران، انتشارات فردوس، چاپ اول، ۱۳۸۴.


۳ - ورود به سیاست


پس از فوت مظفرالدین شاه از دربار خارج شد و پس از مدتی به عنوان نماینده مجلس از طرف مردم تهران به مجلس شورای ملی راه یافت.
[۸] سالنامه دنیا، شماره هفدهم، سال ۱۳۴۱، اسامی‌نمایندگان مجلس شورای ملی، ص۲۲۹.
[۹] علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۴، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
در زمان به توپ بسته شدن مجلس توسط کلنل لیاخوف روسی، ابراهیم حکیم‌الملک به سفارت فرانسه پناه برد و جان خود را حفظ کرد.
[۱۰] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، ج۲، ص۳۲۷ ـ ۳۳۲، تهران، نشر عطار و فردوسی، چاپ ششم، ۱۳۷۱.
[۱۱] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۸۳، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
در دوره‌های دوم و سوم مجلس نیز به نمایندگی مردم تهران برگزیده شد. هم‌چنین در دوره دوم مجلس، طی حکمی‌ از طرف مجلس، مامور رسیدگی به دربار شد.
[۱۲] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۱۰، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.
[۱۳] علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۴، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.

وی در همین دوران، در زمان صدارت مستوفی‌ الممالک، به کابینه راه یافت و وزیر مالیه گردید. در سال ۱۲۹۰ (ه. ش) و در کابینه سپهدار تنکابنی، به سمت وزیر معارف منصوب شد و این وزارت را در کابینه‌های عین‌الدوله، مستوفی‌ الممالک، علاءالسلطنه، صمصام‌السلطنه و حسن پیرنیا(مشیرالدوله) نیز برعهده داشت.
[۱۴] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، ج۳، ص۱۵۷، تهران، نشر عطار و فردوسی، چاپ ششم، ۱۳۷۱.
[۱۵] علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۵، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
[۱۶] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج۲، ص۴۳۸_ ۴۳۹، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
[۱۷] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج۳، ص۴۰۶، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
[۱۸] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۱۵، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
[۱۹] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۲۴، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
[۲۰] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۲۷، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
[۲۱] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۳۱، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
[۲۲] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۳۹، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
[۲۳] عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۵۸، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
[۲۴] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۱۰۲_ ۱۰۴، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
[۲۵] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۰۶، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴.
[۲۶] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۱۸ ـ ۱۱۹، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴.
[۲۷] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۲۵، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴.


۴ - حکیم‌الملک در کودتای ۱۲۹۹


حکیم‌الملک در ماجرای کودتای ۱۲۹۹ (ه. ش) بازداشت شد و به زندان افتاد. ولی پس از مدتی آزاد گردید و در کابینه مشیرالدوله مدتی وزیر فرهنگ و هم‌چنین وزیر خارجه و سپس وزیر عدلیه بود.
[۲۸] بهار، ملک الشعراء، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج۱، ص۳۴۱، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، ۱۳۸۶.
[۲۹] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۴۴، تهران، انتشارات علمی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴.
از جمله فعالیت‌های وی در زمان حضور در وزارت فرهنگ، تصویب لایحه‌ای در سال ۱۲۹۴ (ه. ش) بود که به موجب آن: «در مدت چند سال، صد و بیست نفر محصل به خرج دولت به اروپا فرستاده شود، سال اول سی نفر و سال‌های بعد هر سال بیست نفر، ولی این لایحه به علت ضعف مالی عملی نشد.
[۳۰] اعظام قدسی (اعظام الوزاره)، حسن، خاطرات من یا تاریخ صدساله، ج۱، ص۳۳۷.
»
وی حدود ۱۸ سال از سیاست خارج شد و پس از بازگشت در سال ۱۳۲۰ (ه. ش)، قرار بود نخست‌وزیر شود؛ ولی نخست‌وزیری به قوام‌السلطنه رسید و وی وزیر مشاور شد. وی در همین سمت بود که به عنوان یکی از نمایندگان دولت در کمیسیون رسیدگی به جواهرات سلطنتی انتخاب شد؛
[۳۱] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۳، ص۵۸، تهران، انتشارات علمی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴.
ولی این کمیسیون پس از مدتی صرف زمان، نتوانست کار مهمی‌ را صورت دهد و تنها به گزارش ساده‌ای از قمستی از جواهرات کل کشور اکتفا نمود.

۵ - نخست‌وزیری حکیم الملک


در سال ۱۳۲۴ (ه. ش) ابراهیم حکیم‌الملک از طرف مجلس به نخست‌وزیری برگزیده شد و وی کابینه خود را تشکیل داد و وزارت کشور را خود عهده‌دار گردید.
[۳۲] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۱، ص۵۹۲.
وی در دو دوره دیگر نیز به نخست‌وزیری برگزیده شد.
[۳۳] دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۲۳۵.
پس از مدتی وی از نخست‌وزیری کنار رفت و در دوره مختلف در سال‌های ۱۳۲۶ (ه. ش) و ۱۳۲۸ (ه. ش) وزیر دربار بود.
[۳۴] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۱۰، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.
حکیم‌الملک در زمان شروع مجلس سنا به سنا رفت و سه دوره نیز در این مجلس حضور داشت.

۶ - وفات


وی در ۲۷ آبان‌ماه سال ۱۳۳۸ (ه. ش) در سن ۹۰ سالگی در تهران درگذشت.
[۳۵] دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۲۳۵.


۷ - پانویس

 
۱. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۰۹، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۲. ↑ دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۲۳۳، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۳. ↑ علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۵، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
۴. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۱۰، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۵. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ص۷۲، تصحیح ذبیح‌الله علی‌زاده اشکوری، تهران، انتشارات فردوس، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۶. ↑ علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۴، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
۷. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ص۷۲، تصحیح ذبیح‌الله علی‌زاده اشکوری، تهران، انتشارات فردوس، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۸. ↑ سالنامه دنیا، شماره هفدهم، سال ۱۳۴۱، اسامی‌نمایندگان مجلس شورای ملی، ص۲۲۹.
۹. ↑ علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۴، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
۱۰. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، ج۲، ص۳۲۷ ـ ۳۳۲، تهران، نشر عطار و فردوسی، چاپ ششم، ۱۳۷۱.
۱۱. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۸۳، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۱۲. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۱۰، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۱۳. ↑ علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۴، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
۱۴. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، ج۳، ص۱۵۷، تهران، نشر عطار و فردوسی، چاپ ششم، ۱۳۷۱.
۱۵. ↑ علوی، سیدابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۴۵، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.
۱۶. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج۲، ص۴۳۸_ ۴۳۹، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۱۷. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج۳، ص۴۰۶، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۱۸. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۱۵، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۱۹. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۲۴، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۲۰. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۲۷، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۲۱. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۳۱، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۲۲. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۳۹، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۲۳. ↑ عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۵۸، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۲۴. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۱۰۲_ ۱۰۴، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۲۵. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۰۶، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴.
۲۶. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۱۸ ـ ۱۱۹، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴.
۲۷. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۱۲۵، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴.
۲۸. ↑ بهار، ملک الشعراء، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج۱، ص۳۴۱، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، ۱۳۸۶.
۲۹. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۴۴، تهران، انتشارات علمی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴.
۳۰. ↑ اعظام قدسی (اعظام الوزاره)، حسن، خاطرات من یا تاریخ صدساله، ج۱، ص۳۳۷.
۳۱. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۳، ص۵۸، تهران، انتشارات علمی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴.
۳۲. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۱، ص۵۹۲.
۳۳. ↑ دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۲۳۵.
۳۴. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، ص۲۱۰، تهران، کانون انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۳۵. ↑ دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۲۳۵.


۸ - منبع


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ابراهیم حکیمی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۷.    


رده‌های این صفحه : تراجم | رجال سیاسی عصر پهلوی | رجال سیاسی عصر قاجار | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.